Mugterugblik in NRC

Bij dit absurde toneelgezelschap is Rutte een groot kunstliefhebber

Theatergezelschap Mugmetdegoudentand voorzag in voorstellingen waarin toneelgeschiedenis en amusement elkaar afwisselden, en waarbij uitvoeringen naar het heden werden getrokken. Na bijna veertig jaar houden ze ermee op. Een terugblik

Het is 1993, het Amsterdamse gezelschap Mug met de Gouden Tand, later mugmetdegoudentand, repeteert aan Lost in Hotel Paradise, een stuk over de Trojaanse Oorlog. „Waarom zouden daar aldoor die aloude Grieken in moeten optreden?” vraagt actrice en toneelschrijver Joan Nederlof zich hardop af. Zij vormt samen met Marcel Musters en Lineke Rijxman de artistieke kern van het gezelschap dat sinds 1985 bestaat.

Al repeterend ontstaat een ander idee over de klassieke oorlog, niks Grieken tegen Trojanen, maar de strijd als een amusementsshow die zich afspeelt in Carré met onder meer Liesbeth List als de beeldschone Helena. Ben Cramer is de Griekse held Agamemnon die ‘Hij was maar een clown’ zingt en André Hazes schaakt de Trojaanse koningsdochter Polyxena tijdens het levenslied van ‘Een beetje verliefd’. Nederlof zelf is zieneres Kassandra, die in een grot leeft. Zij voorspelt rampspoed en ondergang, maar niemand die naar haar luistert. De tragische helden en heldinnen van toen zijn de volkshelden van nu die strijden om gunst van het publiek.

Speelse, dwarse, absurde en cabareteske ideeën genoeg tijdens de repetitie. Uiteindelijk kwamen ze allemaal in de voorstelling terecht, waardoor Lost in Hotel Paradise een échte Mug-voorstelling werd waarin toneelgeschiedenis en amusement elkaar afwisselden. Door de uitvoering naar het heden te trekken voldeed het gezelschap aan het motto dat de leden in datzelfde jaar formuleerden: „Het is Nu.”

„Met zo’n motto heb je een overvloed aan materiaal”, schrijft Nederlof in het jubileummagazine dat in 2010 verscheen toen de Mug 25 jaar bestond. „Alles wat je opvalt in de wereld om je heen en in je innerlijke wereld is bruikbaar om actueel theater over te maken.” De Mug begon te repeteren in een bouwkeet bij Badhoevedorp en verhuisde dertig jaar geleden naar de snijzaal van het voormalige Wilhelmina Gasthuis. De eerste productie greep terug op Goethes Wilhelm Meisters Leerjaren in de regie van Jan Ritsema. Het collectief maakte een soort tekstcollage uitgevoerd door personages gekleed in spectaculaire, achttiende-eeuwse hofmode.

Hertenkamp

Nu, na 38 jaar, heeft de groep besloten mugmetdegoudentand op te heffen. Een van de redenen is dat de kernleden steeds meer een eigen weg zijn ingeslagen. Musters gaat zich bekwamen in het maken van podcasts, zoals De 100 vrouwen van Marcel. Nederlof legt zich toe op het maken van theater met acteurs met een verstandelijke beperking. Rijxman vond al een tijdlang haar eigen weg met spelen, schrijven en regisseren. Bovendien zorgden corona en het wegvallen van enkele coproducenten voor financiële tegenslag. „De Mug is trots op haar verleden, maar maakt graag plaats voor nieuwe generaties die mede voort kunnen bouwen op de legacy van de Mug”, zoals de groep het in januari van dit jaar verwoordde in het persbericht over de opheffing.

Grote bekendheid buiten de theaterzaal bereikte de Mug met de televisieserie Hertenkamp (1998-2000), een culthit. Hertenkamp was alle genres ineen, van soap tot comedy, van drama tot camp. Je kunt denken aan Een zwoele zomeravond van het Werkteater, legendarisch gezelschap uit de jaren zeventig. Hertenkamp speelt zich af in een huis vol vreemde gasten en bizarre ontmoetingen, er wordt geen verhaal verteld, eerder is er sprake van een aaneenschakeling van plagerige hilariteiten. De serie werd bekroond met Gouden Kalveren en Gouden Beelden voor de beste acteerprestaties. Beslist een van de hoogtepunten is ook Kunsthart (2015) door Nathan Vecht, begonnen op het achtertoneel van Theater Bellevue voor dertig toeschouwers en uitgegroeid tot een uitverkochte galavoorstelling in Carré. Rijxman deed de regie.

In die tijd volgde Vecht de schrijfopleiding van de Mug, genoemd mugmetdevuurvliegen. Acteur Guy Clemens vertolkte Mark Rutte die achter de gesloten deuren van het torentje blijk geeft grote liefde voor de kunsten te koesteren. ’s Nachts speelt hij stiekem piano en na werktijd sluipt hij het Mauritshuis binnen om zich te verwonderen over de schoonheid van Het puttertje. Op ingenieuze wijze krijgt het publiek inzicht in grote beslissingen op kunstgebied, vooral de bezuinigingen. Ondanks zijn hart voor de kunsten zegt Rutte het bij de Mug zo: „Nederlandse kunstenaars zijn nu eenmaal gedoemd te leven in een land zonder verbeelding, want de kunsten zijn hier geworteld in een zompig moeras.”

De transformatie van Clemens naar Rutte is sterk. Daarin blinkt de Mug sowieso uit. Neem Smoeder (2004) dat Marcel Musters en Maria Goos maakten over respectievelijk hun Tilburgse en Bredase moeder. Thea en Rietje heetten ze. Met een enkel gebaar, de knieën strak tegen elkaar gehouden en behoedzaam thee drinkend vertolkte Musters volmaakt de moederrrol. En tegelijk was hij ook zichzelf, zoals past in de traditie van de Mug. Een personage creëren en tegelijk laten zien dat je acteert, dat je die ander tegelijk wel en niet bent. Het was een troostrijke en empathische voorstelling, met prachtige accenten erin, zoals de hoop van beide spelers dat hun moeders elkaar eens zullen ontmoeten in de ‘rokershemel’.

Bestaat het geweten?

Mugmetdegoudentand bracht bijna vier decennia lang vooral zelf geschreven stukken, vaak geïnspireerd op historische personages. Een mooi voorbeeld daarvan is Hannah en Martin (2009) over de Duitse filosoof en nazi-aanhanger Martin Heidegger (Willem de Wolf) en Hannah Arendt, gevluchte joodse vrouw en politiek denker die zich verdiepte in totalitaire systemen, gespeeld door Rijxman. Na de oorlog pogen ze hun liefdesrelatie voort te zetten, maar dat mislukt. Tussen hen ligt „een stapel van miljoenen doden”.

Rijxman ontving voor haar rol de Theo d’Or, de hoogste toneelonderscheiding. Voor haar ging deze voorstelling over „of het geweten bestaat, wat goed nadenken is”. Met dat laatste formuleert ze wat de essentie is van 38 jaar de Mug: theater maken over wat nadenken is, in een speelstijl die soms even absurd en komisch als realistisch is.

Afscheidsvoorstellingen

Tot nu. Het weekend van 10 en 11 juni viert Mugmetdegoudentand in Theater Bellevue het afscheid met een openbare lezing van Rood-Politiek-Correct-Kapje en de twee allerlaatste uitvoeringen van The Making of Soros the Musical. In studio en kantoor WG-Plein 881 is er op zaterdag 10 juni een garage sale van kostuums, boeken en theaterattributen. Inl: mugmetdegoudentand.